Bir ustanın yanına çnak olarak verilen ve böylece Ahilik kurumuna katılan çocuğun üç yıl süren iş başındaki eğitiminin asıl amaçlarından biri o kişiye bir meslek kazandırmaktır. En az onun kadar önemli diğer amaç ise o ferdi sosyalleştirerek bir şahsiyet haline getirmek ve üstün insan kılmaktır. Bireyin sosyalleşmesi için gerekli kabul edilen ve “görgü kuralları” olarak ifade edilen bütün bu kurallar Fütüvvet-nâmelerde teker teker izah edilmiş, iş başında ustaları tarafından; ahi zaviyelerinde ise, bu işle görevlendirilen öğretmenler gözetiminde ahiliğe giren genç üyelerine bu hasletler kazandırılmaya çalışılmıştır.
Bu kuralların gençlere benimsetilmesi için cuma akşamları zaviyeleri dersler verilmiş ve uygulanması mümkün olanlar uygulanmıştır. Ahi zaviyelerinde gençlere uzman öğreticiler tarafından okuma yazma, Kurân-ı Kerîm, dinî, ilmî bilgiler, hesap, musiki, ata binme, ok atma, kılıç kullanma gibi dersler verilirdi. Bu dersler sayesinde gençler iyi bir esnaf, olgun bir insan olmanın yanı sıra iyi bir savaşçı olmayı da öğrenirlerdi. Cumayı cumartesiye bağlayan akşamlarda ahi zaviyelerinde toplanan şeyhler, ustalar ve gençler topluca yemek yerler, şeyhlerinin de katıldığı sohbetlerden ve güncel meselelerin görüşülüp karara bağlanmasından sonra şeyhler ve ustalar ayrılır, gençler sabah namazına kadar eğlenirlerdi. Ahi büyükleri tarafından, gençlere fütüvvetin, kemale ermenin ancak bu kurallara tam manasıyla uymakla tamam olabileceği beyan edilir ve “nefis terbiyesi ders terbiyesinden hayırlıdır.” hadisi esas alınarak kurallar benimsetilmeye çalışılırdı.
Ferdin yaşamını tam anlamıyla kuşatan tavır ve davranışlar haline getirilmek istenen ahiliğin görgü kuralları şu şekilde sıralanabilir:
1.Yemekte edepler 12 tanedir: Sağ dizin yukarıya dikilmesi, Sol ayağın aşağıda durması, lokmanın çiğnenmesi, lokmanın küçük olması, yemep dökmemesi, ağzında lokma varken konuşmaması, başkasının lokmasını gözetmeme, ekmeği ısırıp bırakmama, ekmeği yemeğin suyuna batır-mamak, sümkürmemek, ağzım şapırdatmamak, yemekten sonra ellerini yıkamak ve silmek.
2. Su içmekle ilgili edepler 3 tanedir: Bardağı (tası) iki eli ile tutmak, dinlene dinlene içmek ve bitirmek, dökmemek.
3. Söz söylemekteki edepler 4 tanedir: Sert konuşmamak (ağızdan bir şey sıçramaması için), konuşurken sağa sola bakmamak, “sen, ben” değil de “siz, biz” olarak hitap etmek, el kol harekeden ile bir şeyi ifade etmemek.
4. Elbise giymekte dört edep vardır: Sağdan başlamak, sarığı oturarak sarmak, yürüyerek bir şey giymemek, dururken giymek.
5. Evden çıkmaktaki edepler: Çıkarken sol ayakla çıkmak,,neşeli çıkmak, endişeli çıkmamak, çıkarken yukarıya bakmamak.
6. Yürümekteki edepler: Sert yürümemek, çukurlara basmamak, yanlara bakarak yürüme (dikkatli olma), taştan taşa seğirtmemek, yol ortasında yürümemek, kimsenin ardınca bakmamak, büyüğünün önünde yürümemek, birisiyle giderken bir işle meşgul olup, onu bekletmemek.
7. Mahallede: İşi olmadıkça mahallede gezmemek, karşıdan gelene yakın olma, açık kapı ve pencerelerden bakmamak, çocuklara uymamak,
8. Pazarda: Omuzunu kimseye vurmamak, uzaktakileri çağırmamak, kahkaha ile gülmemek, tükürmemek, sümkürmemek, bir şey yememek ve içmemek.
9. Alışverişte: Yumuşak söylemek, az almak, emanet aldığı şeyi geri vermek.
10. Eve bir şey getirmede: Elbisesini taşıma vasıtası yapmama, açıktan getirmeme, eve varır varmaz yememe.
11. Eve girerken: Haber vermek, sağ ayakla girmek, selam vermek, çevreye bakmamak, besmele ile eve girmek.
12. Oturmaktaki edepler: Sağ dizi dikmek ve sol ayağın yerde olması, kendi yerini bilmek, ayağı örtmek, ev sahibi konuşmaya başlamadan konuşmamak.
13. Misafirlikte: Çağırmaya gelenin önünde yürümemek, yiyecek ne var diye sormamak, yemekten sonra çok oturmamak.
14. Hasta ziyareti: İkindiden sonra gitmek, güler yüzlü olmak, hastanın sağ yanma oturmak, çok oturmamak, fatiha okumak.
Aslında Fütüvvet-nâmelerde belirtilen görgü kuralları 700’den fazla olarak tek tek sayılmış ve ahiye öğretilmeye çalışılmıştır. Ancak bunlardan en genel olanları yukarıda belirtilenlerdir. Ahilik eğitimi, ferdin bütün gün yapacağı işleri ve yerine getirmesi gereken davranışları kapsamayı hedeflemiştir. Böylece birey, düzenli bir eğitimle, yaratılış amacına uygun şekilde hareket eden olgun bir kişiliğe kavuşturulmuş olacaktır.
(Devam edecek)
