M.S. 700 YILLARINDA DİKİLEN TAŞ KİTABELERDE YAZILI OLAN ORHUN YAZITLARI (GÖKTÜRK ABİDELERİ) BİLE, 1982 ANAYASINDAN DAHA FAZLA İNSAN HAKLARINI TÜRK MİLLETİNE TANIMAKTADIR. TÜRK’ÜN TÖRE’Sİ OLARAK TARİHTE YERİNİ ALAN BU KİTABELER, ÖRF, ADET VE DİLİMİZ AÇISINDAN ÇOK ÖNEMLİDİRLER.
İkinci Göktürk Devleti’nin Hanı olan; Bilge Kağan (Doğumu M.S. 683, ölümü 734) Döneminde, Orhun Yazıtları (Göktürk abideleri) kalın taşların üstüne kazınmış harflerle Kültiğin, Bilge Kağan ve Tonyukuk adlarına dikilmiş taşlar üzerine Türk’ün Töresi yazılmıştır. Töre Türk’ün Anayasasıdır.
Töre maddeleri aşağıda dillendirilmiştir. 1. Tengri (Yaratan) tektir. 2. Her kim ki, Tengri'den kut almak dilerse, başkasına yakarmasın. 3. Bir İl (Ülke), bir Kağan, bir Tengri.. 4. Bir kına iki kılıç girmez. Bir hatun iki er alamaz ve bir budunda (Millet) iki töre olmaz. Töre tektir. Töre kesin ve keskindir. Kim ki, töreye uya kutlanır. Kim ki, töreye kıya katlanır. 5. Kimse töreden üstün değildir. Dirlik ve birlik için töre budur. 6. Bir çoban sürüsünden, bir er ailesinden, bir Kağan budunundan sorulur. 7. Her er eşine, atına, pusatına sahip çıkacak. 8. Ana-babaya ve ataya tazim (Saygı) duyulacak. 9. Hısımına sarılacak, komşusunu gözetecek.
10. Er kişi yalan söylemeyecek. 11. Mal çalan, mülk çalan misliyle ödeyecek. Hesabı ya malıyla ya canıyla sorulacak. 12. Kim ki, bir ırza musallat olursa, canından olacak. 13. Her kim olursa olsun haksız, aldatıcı iş tutarsa hesabı hemen sorulacak. 14. Cenkten beri duran ya da kaçan, tamuya (Cehennem) uçacak. 15. Aman dileyene kılıç üşürülmeyecek, sığınana arka dönülmeyecek. 16. Baş kaldıranın başı alınacak, hak isteyenin hakkı verilecek. 17. Kimse kimseye üstünlük taslamayacak. Ne ak etin karadan, ne karanın kızıldan, ne kızılın sarıdan farkı olmayacak. 18. Kin ve gururdan uzak olunacak. 19. Mazluma merhamet, zalime azap duyulacak. 20. Zayıfa, yaralıya, çocuğa ve kadına el kaldırılmayacak. 21. Kızı isteyen kağan da olsa, bey de olsa, kız istediğine verilecek. 22. Gereksiz yere ağaç kesmeyeceksin, suyu kirletmeyeceksin. 23. Bilmeyip de bildim demeyeceksin, bilene danışacaksın. 24. Bugünün işini yarına bırakmayacaksın. 25. Kusur görmeyecek, kusur aramayacaksın. 26. Güçlüyken affet, zayıfken sabret. 27. Yazgına asi olma. 28. Yaptığın iyiliği unut, yapılan iyiliği unutma. 29. Herkes adaletle iş görecek. 30. Her ne edersen et, yargılanacağını her daim akılda tut. 31. Milletine yaban kalma. İpeğin iyisine, sözün güzeline kanma, onlara boyanma. 32. Kağan odur ki, adaleti üstün tutsun, töreyi yaşatsın. Töre yok olursa, İl yok olur. İl olmazsa, budun kul olur. 33. Ey Türk Oğuz beyleri, ey milletim işitin: "Üstte mavi gök çökmedikçe, altta yağız yer delinmedikçe senin ilini ve töreni kim bozabilir?" (Bilge Kağan)
Saygı ve sevgilerimle…
