Vefatının 45. Yılında İsmet İnönü
( 1984, İzmir, 25.12.1973, Ankara)
İsmet İnönü, tarihimizin en büyük disiplinlerinden biridir. Mustafa Kemal’le ilk kez Harp Akademisi’nde karşılaşır. Şimşekler çakışır. İlk görev yeri Edirne, kurmay yüzbaşı. 1910’da Yemen’de 1913’te Balkan, 1914’te 1. Dünya Savaşı’ndadır. 1915’te evlenir. İki gün sonra cepheye gider. Kafkas, Suriye, Filistin cepheleri: 1919’da aydınlık odak kent Ankara’da.
Yeni kurulan devletin Erkan-ı Harbiye Umumiye Reisi’dir. Ardından Garp Cephesi kumandanı.
Atatürk’ün deyimiyle orada sadece düşmanı değil, milletin makûs tarihini de yenmiştir.
Mudanya’nın ve Lozan’ın kahramanı: 1923-1924’te iki kez başbakan Malatya Milletvekili. 1934’te ‘’İnönü’’ soyadını alır. 11 Kasım 1938’de Cumhurbaşkanı. 2. Dünya Harbi: 1939-1945 arasında yıkım, kırım, zulüm, açlık, ölüm: Faşizm ve Nazizim:
30 Ocak 1943’te dünyanın güçlü lideri, güneş batmayan imparatorluğun başbakanı Churchill’i Adana görüşmesinde dize getirişi. Churcill’in ikinci taktiklerini boşa çıkarışı.
2. Dünya Harbi’nin kan denizinden Türk Milleti’ni kurtarışı.
19 Mayıs 1945’te çok partili siyasi hayata geçiş kararı.
1950 iktidarı devretme gibi siyasi bir erdemi hayata geçirişi. 1961 seçimlerinden sonra yeniden başbakan. 1963’te Kıbrıs Türkü’nü kurtarma harekatı: Cengiz Topel’ler Kıbrıs göklerinde!
ABD Başbakanı Jonson’un tehditlerine aldırmadı: ‘’Dünya yeniden kurulur, Türkiye yerine alır’’ sözüyle bağımsızlıktan taviz vermedi. Soğuk Savaş bütün hızıyla sürerken Paşa, dik durmasını bildi.
33 yıl CHP başkanlığına 4 Kasım 1972’de noktayı koydu. Artık tabii senatördü. Ve… 25 Aralık 1973’te yine yukarıda bayraklar.
Bu kadar yoğun zor, başarıdan başarıya koşan hayatı, Allah ancak pek az faniye nasip eder.
İsmet İnönü, akıl çağının, aydınlanma döneminin hem yaratıcısı hem de uygulayıcısıdır. İsmet İnönü olmasaydı, Türk Rönesansı başarıya ulaşamazdı. Düşmanlar, onu çabuk boğardı. Türk Devrim ağacı İnönü sayesinde büyümüştür. Yeşermiştir. Meyve vermiştir. Dal budak salmıştır. Kökleşmiştir.
Mustafa Kemal’in 6.8.1933 günlü mektubunu alalım:
‘’Başvekil İsmet Paşa Hazretleri, İsmet, büyük adamsın hassas olduğun kadar his veren adamsın, benim sözlerimi okurken gözlerin yaşarmış ya ben, seni okurken hıçkırıklarla ağladığımı söylesem inanır mısın? Bu duygularımı sofrada değil, kimsenin yanında değil, yatak odama çekildikten sonra mahremimde yazıyordum. Sen beni muhakkak çok seviyorsun, ya ben seni? Buna cevap istemez. Gözlerinden öperim. Gazi Mustafa Kemal’’
30 Ağustos 1930 günü Paşa, Sivas demiryolunun açılışı sırasında diyor ki: ‘’Bu ülkede, her köyde bir başvekil olduğunu bilerek konuşmalıyız’’
İsmet Paşa, 12 Temmuz 1947 Beyannamesi diye bilinen demokrasiye geçiş bildirgesinde şunları kaydeder:
‘’Milli Mücadele, Türk tarihinde başlıbaşına bir devirdir.
…Tarihimizde yeniden bir uyanma devri açılmıştır. Başka ülkelerde bu devre Rönesans devri denir. Batı memleketlerinin tarihinde rönesans devrinde memleketler her alanda, sanatta, bilimde ilerlemeye doğru yönelmişlerdir… Demokratik rejim Atatürk idaresinin amacı olmuştur. Atatürk idaresi, demokratik rejimi hazırlama devridir. Atatürk ömrünün sonuna kadar, demokratik rejimi kurmak için uğraşmış, güçlükleri yenmiş, tamamlanması da milletin diğer bazı ihtiyaçları gibi, yeni nesillere bırakmıştır. Eğer sağlığı müsaade etseydi, belki de 2. Cihan Harbi’nden önce bile eserini tamamlayacaktı. Biz demokratik hayata hiçbir zorlama olmadan kudret ve itibarımızın en yüksek derecesinde katıldık. Bizim demokratik rejimimiz tek parti devrinden sonra bir inkılap olarak gelmiştir. Hiçbir ıslahatımızda geri gitmedik. Biz hiçbir zaman geri gitmeyiz. Daima ileri gideriz ve gideceğiz.’’
‘’Dinle, imanla oynamak, ateşle oynamaktır. Nerede duracağı bilinmez. Ben, bir ödün verirsem onlar, on verir. Ben hiç vermeyeyim ki onlar bir de kalsın! İktidarı kaybetmek önemli değildir. Önemli olan itibarı kaybetmemektir.’’
İnönü’nün, demokrasiye geçme konusundaki anektodunu yazalım:
1940’larda İnönü, demokrasiye geçmenin zamanın geldiğini anlatır. CHP. içerisindeki bazı arkadaşları buna karşı çıkarlar. ‘’Henüz zamanı değil’’ derler. İnönü bu itirazları şu şekilde değerlendirir:
‘’Çocuğunuzu iyi bir nişancı yapmak isterseniz ona yalnız nazari bilgiler vermekle bu amaca ulaşamazsınız. Eline ateşli silahı verecek nasıl nişan alınacağını söyleyeceksiniz. Attığı ilk kurşun hedefin yanındaki bir canlıyı öldürebilir. İkinci, Üçüncü… beşinci kurşunlar, bir komşunun camını kırabilir. Yahut bir çatının bacasını yıkabilir. Ama, bu çocuk, eninde-sonunda iyi bir nişancı olacaktır. Halkı, demokratik düzene alıştırmak için, bu usulü kullanmaktan başka çare yoktur.’’
İsmet İnönü’nün insanlığa yön veren sözleri çoktur şu altın cümleleri de okuyalım:
‘’Milletlerin hayatında en esaslı kalkınma, o millete mensup insanların kalkınmasıdır. Sağlam karakterli, sağlam bünyeli, fedakar ve bilgili insanlar, gerçek kalkınmayı başarırlar. Bunlar haklarını korumasını bilirler. Böyle bir millet olarak dünyadaki hakiki yerimizi almalıyız. İnsan haklarını bilen, anlayan savunan, uygulayan gençler olunuz.’’/2 Nisan 1960
‘’Süper devletlerin karıştığı işlerde arabulucuk sevdasına kalkışmayınız. Çünkü süperlerin bekledikleri çıkarları dışında bir çözüm bulamayacağınız için, başarısınız olursunuz ve itibarınız kalmaz.’’
‘’Büyük devletlerle dostluk, bir vahşi hayvanla bir yatakta yatmaya benzer, devamlı uyanık olacaksınız.’’
İsmet İnönü, demokrasimzin, kurtuluş ve kuruluşun, kültür devriminin, laik ve demokratik düzenin kahramanıdır. Diplomasinin de kahramanıdır. O’na ‘’faşist’’ diyenler utanmalıdırlar. Ama unutacak yüzleri olsa zaten bu sıfatı onun için kullanmazlardı
Mini Kaynakça:
1/ İsmet Paşa Ne Yapardı, Muammer Erten, 29.1.1991, Cumhuriyet
2/ Altmış Bin Tabut, Burhan Arpad, aynı tarihli gazete.
3/ Demokrasinin Kahramanı İsmet İnönü, Yekta Güngör Özden, 25.12.2001, aynı gazete.
4/ İnönü Keşke Aşılabilmiş Olsaydı, Necdet Uğur, Milliyet Sanat, 17.9.1978
5/ İsmet İnönü, Melih Cevdet Anday, 11.4.1995, Cumhuriyet
6/ İsmet Paşa’nın Güncelliği, İlhan Selçuk, 26.12.2003, agg
7/ İsmet İnönü’ye Saygı, Türk Devrim Kurumu, 2000.
8/ Yeni Bir Yorum Denemesi, Metin Heper, 199, s.124-125
9/İsmet İnönü’den Anılar, Uluğ İğdemir, 21.10.1984,agg.
10/İsmet İnönü Olgusu, L. Ertuğrul Kazancı, 27.12.1994.
11/Cumhurbaşkanı Olmak Altemur Kılıç, Yeni Çağ,
12/ İnönü’nün Mühim Beyanatı, Tarih gazetesi, 2-8 haziran,1936.
13/Gençlere Güveniyoruz. İsmet İnönü beyanat, 2.4.1960.