Uz­man­lar, Mar­ma­ra De­ni­zi'ndeki kir­li­lik ve besin zin­ci­rin­de­ki bo­zul­ma ne­de­niy­le ka­li­te­li plank­ton­lar bu­la­ma­yan ham­si­le­rin, boy­la­rı aynı kalsa bile ye­ter­li bes­le­ne­me­dik­le­ri­ni ve zayıf kal­dık­la­rı­nı be­lir­ti­yor.
Tarım ve Orman Ba­kan­lı­ğı, eko­sis­te­min ko­run­ma­sı ama­cıy­la 21 Şubat'tan iti­ba­ren Mar­ma­ra De­ni­zi ile İstan­bul ve Ça­nak­ka­le bo­ğaz­la­rın­da­ki hamsi av­cı­lı­ğı­nın dur­du­rul­ma­sı­na karar verdi. Ka­ra­rın ge­rek­çe­sin­de; hem göz­lem ve de­ne­tim­ler­de hem de araş­tır­ma ku­ru­luş­la­rı­nın iz­le­me ça­lış­ma­la­rın­da, Mar­ma­ra De­ni­zi ile İstan­bul ve Ça­nak­ka­le bo­ğaz­la­rın­da av­la­nan ve ya­sa­nın izin ver­di­ği boy uzun­lu­ğu kri­ter­le­ri­ni ta­şı­ma­yan ham­si­le­rin ora­nın­da artış ve et ve­rim­li­lik­le­rin­de dü­şük­lük tes­pit edil­di­ği­ne vurgu ya­pıl­dı.
Ka­ra­rı olum­lu kar­şı­la­yan uz­man­lar­dan İstan­bul Üni­ver­si­te­si Su Bi­lim­le­ri Fa­kül­te­si Ba­lık­çı­lık ve Su Ürün­le­ri İşleme Tek­no­lo­ji­si Bö­lü­mü Öğ­re­tim Üyesi Prof. Dr. Fir­des Sa­adet Ka­ra­ku­lak, AA mu­ha­bi­ri­ne yap­tı­ğı de­ğer­len­dir­me­de, son dö­nem­de av­la­nan ba­lık­la­rın çok zayıf ol­du­ğu­na dik­ka­ti çekti.
Mar­ma­ra De­ni­zi'nin eko­sis­te­min­de de­ği­şik­lik­ler ol­du­ğu­nu ve ba­lık­çı­lı­ğın mut­la­ka azal­tıl­ma­sı ge­rek­ti­ği­ni kay­de­den Ka­ra­ku­lak, "Eko­sis­te­min kendi ken­di­ne ye­ni­len­me­si­ni bek­le­me­me­miz lazım. Bütün Mar­ma­ra De­ni­zi'ndeki insan kay­nak­lı bas­kı­la­rın azal­tıl­ma­sı, deniz kir­li­li­ği­ne yol açan arıt­ma sis­tem­le­ri­nin ileri bi­yo­lo­jik sis­tem ol­ma­sı lazım." dedi.
İlk üreme boy­la­rı dik­ka­te alı­na­rak her balık için av­lan­ma boyu sap­tan­dı­ğı ve hamsi için bu boyun 9 san­ti­met­re ol­du­ğu bil­gi­si­ni veren Ka­ra­ku­lak, "Şu anda av­la­nan ham­si­le­rin boy­la­rı 9 san­ti­met­re­nin üs­tün­de ol­ma­sı­na rağ­men çok za­yıf­lar, kon­dis­yon­la­rı çok düşük, bu da ye­te­rin­ce bes­le­ne­me­dik­le­ri­ni gös­te­ri­yor. Eko­sis­tem bo­zul­du, artık ba­lık­lar ka­li­te­li plank­ton­la bes­le­ne­mi­yor." ifa­de­le­ri­ni kul­lan­dı.
İklim de­ği­şik­li­ği­nin et­ki­si­ne de de­ği­nen Ka­ra­ku­lak, şun­la­rı söy­le­di:
"Sular git gide ısı­nı­yor, can­lı­la­rın adap­tas­yo­nu fark­lı, her canlı buna uyum sağ­la­ya­mı­yor. Küçük pa­le­jik ba­lık­lar, hamsi, is­tav­rit gibi ba­lık­lar plank­ton­la bes­le­ni­yor. On­la­rın ter­cih et­ti­ği tür­ler var, bun­lar bo­zu­lan eko­sis­tem­den do­la­yı azal­dı. Onun ye­ri­ne öt­ro­fi­kas­yo­na da­ya­nık­lı ama balık açı­sın­dan besin ka­li­te­si­nin daha düşük ol­du­ğu plank­ton grup­la­rı arttı. Ham­si­ler şu an Mar­ma­ra De­ni­zi'nde ye­te­rin­ce bes­le­ne­mi­yor."
"Bo­zu­lan sis­tem­de ön­ce­lik­li ola­rak kir­li­li­ğin azal­tıl­ma­sı lazım”
Mar­ma­ra De­ni­zi'nin bo­zu­lan eko­sis­te­min­de de­ni­za­na­la­rı­nın aşırı artış gös­ter­di­ği­nin ve de­ni­za­na­la­rı­nın besin açı­sın­dan ba­lık­la­ra rakip ol­du­ğu­nun al­tı­nı çizen Ka­ra­ku­lak, ba­lık­la­rın ye­te­rin­ce bes­le­ne­me­me­sin­de bu du­ru­mun da et­ki­li ol­du­ğu­nu an­lat­tı.
Tarım ve Orman Ba­kan­lı­ğı­nın hamsi av­la­ma ya­sa­ğı­nın doğru bir karar ol­du­ğu yo­ru­mu­nu yapan Ka­ra­ku­lak şöyle devam etti:
"En azın­dan ba­lık­lar deniz or­ta­mın­da bı­ra­kı­lır­sa, ge­lecek yıl ken­di­le­ri­ni to­par­la­ya­bi­lir­ler. 0-1 yaş küçük ba­lık­la­rın da av­lan­dı­ğı söy­le­ni­yor. On­la­rı ko­ru­mak açı­sın­dan böyle bir karar alın­dı. As­lın­da Mar­ma­ra De­ni­zi'nde ba­lık­la­rın ge­ne­li için sı­kın­tı var. Av mik­tar­la­rı­nın se­ne­ler için­de düş­tü­ğü­nü gö­rü­yor­su­nuz. Bütün ba­lık­lar­da; pa­la­mut, lüfer, is­tav­rit, kefal, sar­dal­ya, dil, pisi, hep­sin­de bir düşüş söz ko­nu­su. Bu bo­zu­lan sis­tem­de ön­ce­lik­li ola­rak kir­li­li­ğin azal­tıl­ma­sı lazım."
Deniz can­lı­la­rı­nın stres al­tın­da ol­duk­la­rı­nı ve stok­la­rın gi­de­rek azal­dı­ğı­nı ak­ta­ran Ka­ra­ku­lak, alı­na­bi­lecek ön­lem­le­ri şöyle sı­ra­la­dı:
"En­düst­ri­yel ba­lık­çı­lı­ğı kı­sıt­la­ma­mız lazım, Mar­ma­ra De­ni­zi'nde trol ba­lık­çı­lı­ğı yasak, gır­gır ba­lık­çı­sı da is­tav­ri­ti, sar­dal­ya­yı, ham­si­yi yoğun bir şe­kil­de av­lı­yor. O yüz­den sı­nır­la­ma­la­rın ge­ti­ril­me­si, av­cı­lık­ta mut­la­ka kota sis­te­mi­nin ol­ma­sı lazım. Bir tek­ne­nin av­la­ya­ca­ğı mik­ta­rı be­lir­le­me­miz ge­re­ki­yor. Ma­ale­sef bu uy­gu­la­ma­lar ol­ma­dı­ğı için de­ni­ze çıkan ba­lık­çı­mız aşırı av­cı­lık ya­pı­yor, bu da stok­la­rın daha da azal­ma­sı­na yol açı­yor. Gır­gır ba­lık­çı­la­rı sa­de­ce Mar­ma­ra De­ni­zi'nde değil Ka­ra­de­niz, Ege ve Ak­de­niz'de de av­cı­lık ya­pı­yor. As­lın­da bizim ba­lık­çı­lık­ta az ge­liş­miş ül­ke­ler­le, özel­lik­le Af­ri­ka ül­ke­le­riy­le ikili an­laş­ma­lar ya­pa­rak büyük ba­lık­çı­la­rı­mı­zı bu­ra­ya yön­len­dir­me­miz lazım. Artık tüm dün­ya­da ül­ke­ler kendi ba­lık­çı­lık fi­lo­su­nu azalt­ma eği­li­min­de­ler."
"Besin zin­ci­rin­de­ki bo­zul­ma­nın tür­le­rin po­pü­las­yo­nu­nu et­ki­le­me­si müm­kün”
İstan­bul Üni­ver­si­te­si Fen Fa­kül­te­si Bi­yo­lo­ji Bö­lü­mü Hid­ro­bi­yo­lo­ji Ana Bilim Dalı Öğ­re­tim Üyesi Doç. Dr. Mu­har­rem Balcı, Mar­ma­ra De­ni­zi'nin uzun yıl­la­ra da­ya­lı kir­li­li­ği­nin devam et­ti­ği­ni ifade ede­rek, "Çev­re­sel ko­şul­lar­da insan et­ki­siy­le ya­ra­tı­lan, doğal ol­ma­yan de­ği­şim­ler, bazı ag­re­sif tür­le­rin, re­ka­bet­çi tür­le­rin öne çık­ma­sı­na sebep oldu. Bu or­tam­da olu­şan st­res­le bazı has­sas, narin tür­ler yok ola­bi­lir." diye ko­nuş­tu.
Kir­li­li­ğin besin zin­ci­rin­de bo­zul­ma­ya neden ola­bi­le­ce­ği­ne işa­ret eden Balcı, şu de­ğer­len­dir­me­ler­de bu­lun­du:
"Besin pi­ra­mi­di­nin te­me­li­ni oluş­tu­ran bi­rin­cil üre­ti­ci­ler­de bir sı­kın­tı ya­şan­dı­ğı zaman mut­la­ka üst ba­sa­mak­la­rı et­ki­le­ye­cek­tir. Bazı mik­ro­or­ga­niz­ma­lar aşırı artış gös­ter­di­ğin­de ba­lık­lar için tok­sik ola­bi­lir, ki­mi­si­nin so­lun­gaç­la­rı­nı tı­ka­ya­bi­lir. Zin­ci­rin bir hal­ka­sın­da ufak bir de­ği­şik­lik olsa av ve avcı iliş­ki­le­rin­de mut­la­ka ka­de­me­li ola­rak besin zin­ci­ri et­ki­le­ne­cek­tir."
İnsan et­ki­si ne­de­niy­le eko­sis­te­min kı­rıl­gan hale gel­di­ği­ni dile ge­ti­ren Balcı, söz­le­ri­ni şöyle ta­mam­la­dı:
"Bazı ba­lık­lar üre­mek için Ege'den Mar­ma­ra'ya ya da Ka­ra­de­niz'e doğru göç eder­ler. Mar­ma­ra, Ça­nak­ka­le ve İstan­bul Bo­ğa­zı geçiş ve göç yolu. Bu­ra­da­ki sı­kın­tı­lar diğer de­niz­le­ri et­ki­le­ye­cek­tir. Besin zin­ci­rin­de­ki bo­zul­ma­nın tür­le­rin po­pü­las­yo­nu­nu et­ki­le­me­si müm­kün. Ya or­ta­dan kalk­ma­la­rı­na ya da başka bir yere gidip yer­leş­me­le­ri­ne sebep ola­cak, başka bir yere gi­de­mi­yor­sa yok ola­cak." (AA)